Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Bilmemiz Gerekenler

Merhaba sevgili inekle öğrencisi! Bugün sana dört yıldır öğrenim görmekte olduğum Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü hakkında bilgi vermeye çalışacağım. Umuyorum ki bu yazı tercih sürecinde işine yarar, Türk Dili ve Edebiyatı okumak istiyorsan bu yazı aklındaki soru işaretlerini giderebilir.

Öncelikle “Türk Dili ve Edebiyatı” ile “Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği” Bölümlerini birbirinden ayırmamız gerekiyor. Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bölümü, üniversitelerin “Eğitim Fakültesi”nde bulunur. Ders yükünün bir kısmı eğitim bilimleriyle alakalıdır. Yani Türk Dili ve Edebiyatı alanıyla ilgili dersler almamızın yanı sıra öğretmenlik için gerekli eğitimleri de alırız. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ise üniversitelerin “Edebiyat Fakültesi” yahut “Fen-Edebiyat Fakültesi”nde bulunur. Bu bölümde eğitim bilimleriyle ilgili bir ders yükümüz yoktur, yalnızca Türk Dili ve Edebiyatı ile ilgili alan bilgisi ediniriz ve derslerimizin tümünün içeriği yalnız bu amaç için şekillenmiştir. Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği “öğretmen” yetiştirmek, Türk Dili ve Edebiyatı ise “türkolog” yetiştirmek amacındadır. Bizim üzerinde duracağımız bölüm, türkolog yetiştirmek amacında olan Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüdür.

Türk Dili ve Edebiyatı, beş anabilim dalından oluşur. Anabilim dallarını eğitim gördüğümüz bölümün başlıkları gibi düşünebiliriz. Bölüm, “Eski Türk Dili,” “Yeni Türk Dili,” “Eski Türk Edebiyatı,” “Yeni Türk Edebiyatı” ve “Türk Halk Edebiyatı” adında beş anabilim dalına ayrılmıştır.

Eski Türk Dili, Göktürk Türkçesinden başlayarak eski Türk dillerinin alfabelerini, gramer özelliklerini ve dilleri genel hatlarıyla öğretmeyi amaçlar. Kabaca örnek vermek gerekirse “bardaçı,” “közni” gibi eski Türkçe sözcüklerin anlamlarını ve gramer özelliklerini (sözcüğün başından geçen ses olayları, almış oldukları ekler) öğreneceğiz. Bölümle ilgili bazı örnek dersler: Göktürk Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Kıpçak Türkçesi…

Yeni Türk Dili, genel olarak günümüz Türkçesinin ve yakın geçmişteki Türkçenin gramer özelliklerine odaklanır. Fonetik, morfoloji, söz dizimi gibi bir dilin temel yapısını oluşturan alanlarda bilgi sahibi olur ve edindiğimiz bilgileri sözcükler ve cümleler üzerinde tespit etmeye çalışırız. Bunun yanında Osmanlı Türkçesiyle yazılmış Arap harfli bir metni okumayı, Osmanlı Türkçesinin gramer özelliklerini de bu anabilim dalında öğreniriz. Bölümle ilgili bazı örnek dersler: Türkiye Türkçesinde Söz Dizimi, Morfoloji (Biçim Bilgisi), Osmanlı Türkçesi Grameri…

Eski Türk Edebiyatı, Türklerin İslamiyet’i kabulüyle ortaya çıkan edebiyat anlayışından başlayarak Tanzimat Edebiyatı dediğimiz döneme dek uzanan edebiyatı kapsar. Burada Divan edebiyatı etrafında oluşmuş edebiyat ürünlerini incelemeyi, günümüz Türkçesine çevirmeyi öğrenir; Divan edebiyatının işleyişi hakkında bilgi sahibi oluruz. Devrin şairleri hakkında bilgi edinir ve şiirleri hem kendi özellikleriyle hem de sosyokültürel açıdan analiz etmeyi öğreniriz. Bölümle ilgili bazı örnek dersler: 11-14. Yüzyıl Türk Edebiyatı Tarihi, Metin Şerhi, Tekke Edebiyatı…

Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı’ndan başlayarak günümüze dek uzanan alandır. Bu anabilim dalında Tanzimat Edebiyatı’nı oluşturan süreçleri, bu edebiyat dönemindeki kişiler ve eserlerini inceleriz. Tanzimat Edebiyatı’ndan günümüze dek ortaya çıkan tüm edebi topluluklar, figürler, edebiyat adına önemli olgu ve olaylar, düşünceler ve başka birçok şey bu alana tabîdir. Anabilim dalları arasında en “teorik” içeriğe sahip anabilim dalı Yeni Türk Edebiyatı’dır. Bölümle ilgili bazı örnek dersler: Yeni Türk Edebiyatında Türler, İkinci Yeni Şiiri, Edebiyat Toplulukları, Metin Tahlilleri, Edebiyat ve Sosyal Bilimler, Edebiyat ve Felsefe…

Son anabilim dalı olan Türk Halk Edebiyatı ise, İslamiyet’i kabulün öncesinden başlayarak günümüze dek gelen halk bilimi ürünlerini inceler. Halk bilimi (folklor) hakkındaki teorileri tanır ve ortaya çıkan ürünler üzerinde tartışırız. Mitoloji, destan, efsane, masal ve halk hikayesi gibi ürünleri bu bölümde öğreniriz. Bölümle ilgili bazı örnek dersler. Âşık Edebiyatı, Folklor, Mitoloji-Efsane, Halk Hikayesi…

Bu beş anabilim dalından da her dönem almak zorunda olduğumuz dersler vardır. Örneğin bir dönemde her anabilim dalından en az bir zorunlu dersiniz vardır. Ancak seçmeli derslerinizi, ilgi duyduğunuz anabilim dalının derslerinden seçebilirsiniz.

Bunlar bölümle ilgili nesnel bilgiler. Biraz da bölüm hakkında kendi görüşlerimi paylaşmak istiyorum. “Edebiyat”ı anlamak ve yorumlamak pek çok açıdan kişisel bir süreçtir. Yani demek istediğim, X Üniversitesinde öğreneceğimiz edebiyat ve Y Üniversitesinde öğreneceğimiz edebiyat bazı farklılıklar içerebilir. Eğer Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü tercih etme niyetimiz varsa tercih edeceğimiz üniversitelerin akademik kadrosuna ve akademisyenlerin yazmış oldukları makalelere göz atabilir, tercihimiz hakkında fikir edinebiliriz. Akademisyenleri “kötü” ve “iyi” olarak ayırt ettiğimizi düşünme sakın! Aynı konu hakkında çalışmış iki farklı akademisyenin makaleleriyle karşılaşırsan konuyu daha iyi anlayabilirsin.

Bununla birlikte bölümün adının yalnızca “Türk Edebiyatı” olmadığına dikkat etmelisin. Bir de “Türk Dili” var. Öğrencilerin pek çok açıdan beklentisinin karşılanmadığı şey budur. Yani “Göktürk Türkçesi” öğrenmek senin için sıkıcı olabilir, ancak “türkolog” olabilmek için bu gereklidir. Örneğin ben “Kıpçak Türkçesi” dersinden çıktıktan on dakika sonra “Yeni Türk Edebiyatında Mitoloji” dersine giriyorum. Derslerde sürekli Sait Faik’in öykülerini tartıştığımızı, Orhan Pamuk’un romanlarını analiz ettiğimizi düşünmemelisin. Tüm bu dersler bir bütündür, eğer bölüme ilgiliysen hepsi keyiflidir -tamam; kabul, bazısı zorlayıcı da olabilir!

Gelelim “Sen şimdi öğretmen mi olacaksın?” sorusuna. Buna yanıtımız: Hayır. Bu bölüm, bilim insanı yetiştirmek üzerine kurgulanmış bir müfredata sahiptir. Ancak bu bölümde öğrenim gördükten sonra “pedagojik formasyon” alarak öğretmenlik yapmanız da mümkündür. Bunun dışında amaç dediğimiz gibi bilim insanı, yani akademisyen yetiştirmektir.

Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğrencisiysek kullanacağımız materyal “kitap” olacaktır. Kimi zaman okumayı arzu ettiğimiz romanları ertelemek zorunda kalıp “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”ı -Türk edebiyatının ilk romanı kabul edilir- okumamız gerekecek. Bu sıkıcı ve faydasız görünürse bölümle ilgili bakış açımızı değiştirmemiz gerekebilir. Ancak endişelenmeyelim, tabii ki okumak istediğimiz romanlara da zaman ayırabiliriz.

Tercih etmek istediğin üniversitenin web adresinden Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün içeriğine ve müfredatına erişebilirsin. Çoğu üniversite bu paylaşımı yapıyor. Umarım faydalı bir içerik olmuştur, başarılar!

Furkan Berk Ustaoğlu

01.03.2022