Fen Bilimleri Alanında Nobel Ödülü Alanlar Bölüm 1: Aziz Sancar
Merhaba değerli inekle Blog Okuyucuları! Yeni yazı serimize hoş geldiniz. Bu serimizde, fen bilimleri alanında Nobel Ödülü alan değerli bilim insanlarının, bilim dünyasının belki de en prestijli ödülü sayılan Nobel ödülü alma sebeplerine ve Nobel’e uzanan yolculuklarına birlikte bakacağız.
Serimizin ilk yazısında 2015 yılında kimya alanında Nobel Ödülü alarak ülkemizi temsil eden değerli bilim insanı Dr. Aziz Sancar’ın Nobel Ödülü’ne uzanan yolculuğunu ve Nobel Ödülü almasını sağlayan çalşmasından bahsedeğiz.
Kısa Biyografi:
İlk önce, Dr. Aziz Sancar hocamızın hayat hikayesine kısaca değinelim. Aziz Sancar, 1946 yılında Mardin’de 8 çocuklu ailenin 7. çoçuğu olarak dünyaya gelmiştir. Çocukluğunda evinin yakındaki tarlada çalışmış olan Aziz Sancar, tarlada çalışmadığını sevmediğine karar vermiş ve eğitiminin başlarından itibaren en çok örnek aldığı üç kişinin annesi Meryem, babası Abdülgani ve Gazi Mustafa Kemal Atatürk olduğunu belirtmiştir. Lise 10. sınıftayken kimya öğretmeni, Aziz Sancar’ın kimyası çok iyi olduğundan kimyager olmasını önermiş ve bunun üzerine Aziz Sancar İstanbul Üniversitesi’nin hem kimya hem de tıp bölümü için sınavlara girmiş, iki bölüm için de giriş hakkı kazanmış ve arkadaşlarının yönlendirmesiyle lisans eğitimine tıp eğitiminden devam etmiştir.
Tıp eğitimi sonrasında Amerika’da bulunan John Hopkins Üniversitesi’nde biyokimya doktora bölümüne kabul almış ve aldığı NATO-TÜBİTAK doktora bursu sayesinde Amerika’ya doktora eğitimi için gitmiş fakat insanların onu yok sayması gibi yaşadığı sıkıntılardan dolayı eğitimini bırakıp Mardin’e geri dönmüştür.
Mardin’e döndükten 6 ay sonra Amerika’ya geri dönmüş ve Dallas Teksas Üniversitesi’nde prokaryot (gelişmemiş) canlılarda ultraviyole (UV) ışıkları sonucu oluşan DNA hasarının tamirinde büyük rol alan fotoliyaz enzimini keşfeden, çok önemli bilim insanı Dr. Rupert’ın laboratuvarında çalışmaya başlamıştır.
Doktorasını Dr. Rupert’ın laboratuvarında tamamladıktan sonra Dr. Rupp’un laboratuvarına laboratuvar teknikeri olarak Yale Üniversitesi’nde çalışmaya başlamıştır. Yale Üniversitesi’ndeki çalışmaları sırasında prokaryot hücrelerde (spesifik olarak E. coli bakterisinde) UV ışıkları sonucu oluşan DNA hasarının tamirinde DNA hasarını tespit edip bozulan/uygun olmayan azotlu organik bazları değiştiren, UvrA, UvrB ve UvrC proteinlerinin oluşturduğu UvrABC eksinükleaz enzimini bulmuştur. Araştırmalarından sonra akademik kadroya dahil olmak isteyen Dr. Aziz Sancar hoca, yaklaşık 50 üniversiteye başvurup hepsinden red yedikten sonra Kuzey Carolina Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak çalışmaya başlamıştır.
Nobel Getiren Araştırma:
Dr. Aziz Sancar, yukarıda da değindiğimiz gibi, doktora ve doktora sonrası araştırmalarında E.coli bakterisinde fotoliyaz enziminin etki mekanizmasını aydınlatmada büyük rol oynamıştır. Dr. Rupp’un laboratuvarında ise UvrABC eksinükleaz enzimini E.coli bakterisinden saf olarak elde etmiş ve bu enzimin DNA hasarında bozulan/uygun olmayan azotlu organik bazları veya nükleotitleri değiştirdiğini keşfetmiştir. Akademik hayatında ekibiyle Kuzey Carolina Üniversitesi’nde yaptığı çalışmalar sonucu fotoliyaz enziminin çalışmasında görev alan FADH – ve pterin olmak üzere enzmin 2 kromofor (belirli dalga boyunda ışığı soğuran ve bunun sonucunda bir ışık yayan molekül) ile etkileşime girdiğini ve flavin kofaktörünün enzimin kofaktörü olarak görev aldığını keşfederek enzimin çalışma mekanizması ile bilgileri genişletmiştir.
Ayrıca daha sonradan insanların DNA tamir mekanizmalarının, E.coli bakterisinin DNA tamir mekanizmasına benzer olduğunu keşfetmiş ve bunla ilgili daha detaylı çalışmalara imza atmıştır. Dr. Aziz Sancar, bu çalışmaları ile, 2015’de DNA tamirindeki mekanik çalışmaları için aldığı Nobel Kimya Ödülü’nü, aynı alanda önemli çalışmalara imza atmış Dr. Thomas Lindahl ve Dr. Paul Modrich ile paylaşmıştır. Dr. Aziz Sancar günümüzde ekibiyle beraber, kendi bulup isimlendirdikleri CRY proteinlerinin memelilerin biyolojik saati üzerindeki etkilerini ve bu proteinlerin meyve sineklerinin (Drosophila melanogaster) fotoreseptörleri üzerinden biyolojik saat üzerine etkilerini araştırmaktadır.
Kaynaklar:
- Aziz Sancar – Biographical. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach AB 2024. Tue. 9 Jan 2024. https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2015/sancar/biographical/
- Kresge, Nicole et al. “DNA Repair Mechanisms: the Work of Aziz Sancar.” The Journal of Biological Chemistry vol. 284,44 (2009): e19–e20.
- The Nobel Prize in Chemistry 2015. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach AB 2024. Tue. 9 Jan 2024. https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2015/summary/
Bilim için heves ve merakla kalmanız umuduyla bir sonraki yazımızda görüşmek üzere!
Beste Dipçin
23.01.2024